Zatrzymanie jest jednym ze środków przymusu polegającym na pozbawieniu wolności. Instytucja zatrzymania została uregulowana w rozdziale 27 kodeksu postępowania karnego.

Zatrzymanie jest jednym ze środków przymusu polegającym na pozbawieniu wolności. Instytucja zatrzymania została uregulowana w rozdziale 27 kodeksu postępowania karnego (w dalszej części artykułu zwanym - k.p.k.). Zatrzymanie w praktyce najczęściej stosowane jest przez policję lub inne uprawnione służby, np. CBA czy ABW. Polega na krótkotrwałym pozbawieniu wolności osoby zatrzymanej.

Kto i kiedy może być zatrzymany przez policję lub inne służby?

Odpowiedź na powyższe pytanie znajduje się w art. 244 k.p.k. W myśl § 1 powołanego artykułu policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym.

Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną także wówczas, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi (art. 244 § 1a k.p.k.).

Policja zatrzymuje osobę podejrzaną (obligatoryjnie), jeśli przestępstwo, o którym mowa w § 1a, zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, że ponownie popełni ona przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi (art. 244 § 1b k.p.k.).

Z powołanego powyżej art. 244 §1-1b k.p.k. wynika jednoznacznie, że policja lub inne służby mogą zatrzymać osobę tylko i wyłącznie w ściśle określonych przypadkach. Najistotniejszą przesłanką zatrzymania jest uzasadnione przypuszczenie popełnienia przez osobę zatrzymywaną przestępstwa. Podejrzenie to musi być uzasadnione okolicznościami faktycznymi i mieć oparcie w dowodach. Nie jest zatem tak, jak powszechnie się uważa, że policja ma prawo zatrzymać każdego, w każdym wypadku. Aby można było skorzystać z instytucji zatrzymania, muszą być spełnione ściśle określone przesłanki, o których mowa powyżej. Musimy mieć zatem uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa przez osobę zatrzymaną, musi także zachodzić obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym bądź też zachodzi obawa, że zatrzymany ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.

Dopiero spełnienie powyższych przesłanek przesądza o tym, czy zatrzymanie było zgodne z obowiązującymi przepisami prawa. Z czynności zatrzymania sporządza się protokół w którym należy podać imię, nazwisko i funkcję dokonującego tej czynności, imię i nazwisko osoby zatrzymanej, a w razie niemożności ustalenia tożsamości - jej rysopis oraz dzień, godzinę, miejsce i przyczynę zatrzymania z podaniem, o jakie przestępstwo się ją podejrzewa. Należy także wciągnąć do protokołu złożone przez zatrzymanego oświadczenia oraz zaznaczyć udzielenie mu informacji o przysługujących prawach. Odpis protokołu doręcza się zatrzymanemu (art. 244 § 3 k.p.k.).

Zatrzymanie może nastąpić także na zarządzenie prokuratora na podstawie art. 247 k.p.k. W związku z zatrzymaniem można zarządzić przeszukanie. 

Prawo zatrzymanego do kontaktu z adwokatem.

Zatrzymanego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach, w tym o prawie do skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego, do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, do złożenia oświadczenia i odmowy złożenia oświadczenia, do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania, do dostępu do pierwszej pomocy medycznej a także wysłuchać go. Na żądanie zatrzymanego należy powiadomić niezwłocznie osobę dla niego najbliższą. Prawa powyższe wynikają z art. 244 § 2 k.p.k.

Zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także bezpośrednią z nimi rozmowę.  W wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy niej obecny (art. 245 k.p.k.).

Zażalenie na zatrzymanie.

Zatrzymany ma prawo złożyć zażalenie na zatrzymanie. Zażalenie może złożyć także adwokat zatrzymanego. W zażaleniu zatrzymany może się domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości jego zatrzymania. Zażalenie należy złożyć do sądu rejonowego miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania. Powinno być ono rozpoznane niezwłocznie. Rozpoznając zażalenie sąd bada czy było ono zasadne, czy było legalne i czy było prawidłowo wykonane Termin na wniesienie zażalenia na zatrzymanie wynosi 7 dni od dnia zatrzymania. Badając zasadność zatrzymania sąd zbada czy było ono celowe i proporcjonalne do poczynionych ustaleń faktycznych. Badając legalność zatrzymania sąd zbada czy było zgodne z obowiązującymi przepisami prawa, czyli czy zaistniały przesłanki zatrzymania, o których mowa powyżej. Badając prawidłowość zatrzymania sąd sprawdzi sposób zatrzymania, a więc to jak faktycznie zostało ono przeprowadzone. W razie uznania bezzasadności lub nielegalności zatrzymania sąd zarządzi natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. W wypadku stwierdzenia bezzasadności, nielegalności lub nieprawidłowości zatrzymania sąd zawiadomi prokuratora i organ przełożony nad organem, który dokonał zatrzymania.

Czas trwania zatrzymania.

Czas zatrzymania jest ograniczony. Zatrzymanie może trwać maksymalnie 48 godzin. Po tym czasie należy zwolnić zatrzymanego lub przekazać go do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Zatrzymanego należy natychmiast zwolnić, gdy ustanie przyczyna zatrzymania. Zatrzymanego należy go także zwolnić na polecenie sądu lub prokuratora. Należy też pamiętać, że ponowne zatrzymanie osoby podejrzanej na podstawie tych samych faktów i dowodów jest niedopuszczalne.

Odszkodowanie za zatrzymanie.

W przypadku niewątpliwie niesłusznego zatrzymania, uprawnionemu przysługuje odszkodowanie i zadośćuczynienie. Prawo to wynika z art. 552 § 4 k.p.k. Żądanie odszkodowania należy zgłosić w sądzie okręgowym w którym nastąpiło zwolnienie zatrzymanego. Postępowanie jest wolne od opłat sądowych. Roszczenia uprawnionego przedawniają się po upływie roku od daty zwolnienia.

Omawiając kwestię odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie warto sięgnąć do wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku - II Wydział Karny z dnia 19 maja 2021 r., sygn. akt II AKa 373/20, gdzie sąd stwierdził, że "Niewątpliwie niesłusznym, w rozumieniu art. 552 KPK, jest takie zatrzymanie, które było stosowane z obrazą przepisów rozdziału 27 KPK oraz zatrzymanie powodujące dolegliwość, której zatrzymany nie powinien doznać, w świetle całokształtu okoliczności ustalonych w sprawie, a także, w szczególności prawomocnego jej rozstrzygnięcia, jeżeli zapadło w dacie orzekania w przedmiocie wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Nie ma znaczenia, czy doszło następnie do wszczęcia postępowania karnego i czy było to postępowanie in rem, czy też przedstawiono zarzuty zatrzymanemu albo czy został on zwolniony a do wszczęcia postępowania przygotowawczego w ogóle nie doszło".

Przygotowując pozew o odszkodowanie lub zadośćuczynienie warto skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika (adwokata lub radcy prawnego), który będzie reprezentował powoda w sądzie.

W razie pytań lub wątpliwości związanych z powyższą tematyką, a także w sytuacji gdy potrzebujecie Państwo pomocy prawnej zapraszam do kontaktu. Specjalizuję się w prowadzeniu spraw karnych (obrona osób oskarżonych, reprezentacja osób pokrzywdzonych), spraw rodzinnych (rozwody, alimenty, kontakty z dziećmi, władza rodzicielska, ubezwłasnowolnienie) oraz spraw gospodarczych (kredyty frankowe, sprawy o zapłatę). 

Zapraszam także do zapoznania się z innymi artykułami, związanymi z tematyką karną, rodzinną, gospodarczą (sprawy frankowe) umieszczonymi na mojej stronie internetowej.

Adwokat Tomasz Jaroszewicz

Kancelaria Adwokacka w Białymstoku

ul. Żurawia 35, 15-540 Białystok

tel. 883 933 850