W sprawie karnej pokrzywdzony może złożyć oświadczenie o działaniu w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego (...)

W sprawie karnej pokrzywdzony może złożyć oświadczenie o działaniu w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego i uzyskać status strony na etapie postępowania sądowego. Kwestię związaną z uprawnieniami oskarżyciela posiłkowego reguluje treść art. 53-58 kodeksu postępowania karnego (dalej zwany jako k.p.k.).

Postępowanie karne składa się z dwóch etapów. Pierwszym etapem jest postępowanie przygotowawcze, w którym pokrzywdzony z mocy samego prawa jest stroną. Postępowanie przygotowawcze prowadzone jest przez prokuratora lub pod jego nadzorem i jest to wstępny etap sprawy, w trakcie którego organy ścigania gromadzą dowody, ustalają czy doszło do popełnienia przestępstwa a następnie kierują do sądu akt oskarżenia przeciwko konkretnemu sprawcy. Drugim etapem jest postępowanie sądowe (po skierowaniu aktu oskarżenia do sądu) w którym pokrzywdzony, aby uzyskać status strony musi złożyć oświadczenie o działaniu w sprawie w char. oskarżyciela posiłkowego. Dopiero po złożeniu takiego oświadczenia pokrzywdzony nabywa status strony w postępowaniu sądowym.Wiele osób pokrzywdzonych zadaje sobie pytania: po co mi status strony, co to dla mnie oznacza i czy w ogóle chcę się angażować w prowadzone postępowanie karne?

Otóż bycie stroną w postępowaniu karnym daje osobie pokrzywdzonej szereg uprawnień. Oczywiście są pokrzywdzeni, którzy nie są zainteresowani wynikiem prowadzonej sprawy karnej i ich rola ogranicza się do złożenia zeznań. Z doświadczenia mogę jednak powiedzieć, że zdecydowana większość osób pokrzywdzonych jest zainteresowana przebiegiem postępowania karnego, chce brać w nim udział i doprowadzić do skazania osoby, która wyrządziła im krzywdę. Osoba, która posiada status strony w postępowaniu karnym może zapoznawać się z aktami sprawy, składać wnioski dowodowe, wnioski o naprawienie szkody/zadośćuczynienie, uczestniczyć w rozprawach sądowych czy zaskarżyć wydany wyrok, o ile nie zgadza się z jego treścią. Zakres uprawnień strony jest szeroki. Osoby zainteresowane szerzej tą tematyką zapraszam do zapoznania się z artykułem umieszczonym na moim blogu pt. „Prawa pokrzywdzonego w procesie karnym” (https://tomaszjaroszewicz.pl/index.php/artyku-blog/69-prawa-pokrzywdzonego-w-procesie-karnym).

W procedurze karnej wyróżniamy dwie sytuacje, w których pokrzywdzony może występować jako oskarżyciel posiłkowy. Z pierwszą sytuacją mamy do czynienia, gdy akt oskarżenia kieruje do sądu prokurator. Wówczas pokrzywdzony ma prawo występować obok prokuratora, o ile złoży oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Druga sytuacja ma miejsce wówczas, gdy oskarżyciel posiłkowy składa samodzielnie tzw. subsydiarny akt oskarżenia (ma to miejsce wówczas, gdy prokuratura nie widzi podstaw do skierowania aktu oskarżenia w konkretnej sprawie, a pokrzywdzony uważa inaczej i chce osobiście oskarżyć sprawcę; w takiej sytuacji - po spełnieniu określonych prawem warunków pokrzywdzony może złożyć subsydiarny akt skarżenia). Niniejszy artykuł dotyczy pierwszej sytuacji, tj. gdy pokrzywdzony działa jako oskarżyciel posiłkowy obok prokuratora.

Kto może być oskarżycielem posiłkowym?

Oskarżycielem posiłkowym może być tylko pokrzywdzony lub osoba wykonująca prawa pokrzywdzonego. Wynika to z treści art. 54 § 1 k.p.k. który stanowi, że "Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego". Osobą wykonującą prawa pokrzywdzonego są osoby dla niego najbliższe lub pozostające na jego utrzymaniu. Osoby trzecie mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego w razie jego śmierci. Wynika to treści z art. 52 § 1 k.p.k., który mówi, że: "W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator, działając z urzędu".

Jako przykład z dotychczasowej praktyki zawodowej mogę podać następującą sytuację:

Miał miejsce wypadek drogowy, w którym zginął pokrzywdzony. Rodzice pokrzywdzonego zwrócili się do mnie z prośbą, abym reprezentował ich prawa w toczącym się postępowaniu karnym, ponieważ chcieli działać jako oskarżyciele posiłkowi. Rodzice pokrzywdzonego, z uwagi na jego śmierć, zgodnie z prawem wykonywali prawa pokrzywdzonego i tym samym mogli występować w sprawie jako oskarżyciele posiłkowi w miejsce zmarłego syna. Mogli być reprezentowani przez adwokata, co miało miejsce w podanym przykładzie. Proces karny skończył się wydaniem wyroku skazującego. Skazany został sprawca wypadku drogowego - drugi kierowca. Rodzice pokrzywdzonego aktywnie uczestniczyli w postępowaniu sądowym, a następnie pozwali ubezpieczyciela sprawcy i uzyskali zadośćuczynienie.

Innym przykładem, z którym sie zetknąłem była sytuacja, gdy zgłosili sie do mnie rodzice pokrzywdzonego, który został śmiertelnie pobity. Reprezentowałem rodziców, którzy w sprawie występowali jako oskarżyciele posiłkowi.

Powyżej opisane przykłady dotyczą sytuacji, gdy osoby najbliższe wstąpiły w prawa pokrzywdzonego - z uwagi na śmierć pokrzywdzonego. Oczywiście najczęściej w praktyce pokrzywdzony działa osobiście jako oskarżyciel posiłkowy, ponieważ większość zdarzeń o charakterze przestępczym nie kończy się śmiercią pokrzywdzonego. Jako adwokat reprezentuję pokrzywdzonego, dbając aby jego prawa procesowe zostały zachowane.

Do kiedy można złożyć oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego?

Oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego można złożyć aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Oświadczenie może zostać złożone pisemnie lub ustnie do protokołu. Może je złożyć sam pokrzywdzony lub reprezentujący go w sprawie adwokat. W razie uchybienia terminu, o którym mowa wyżej, Sąd odmówi pokrzywdzonemu prawa do występowania w sprawie w char. oskarżyciela posiłkowego.

Czy warto być oskarżycielem posiłkowym?

Odpowiedź na powyższe pytanie jest oczywista - warto, o ile oczywiście pokrzywdzony chce mieć realny wpływ na przebieg postępowania przed sądem, tj. korzystać z uprawnień strony w procesie karnym. Uprawnienie to daje pokrzywdzonemu prawo m. in. do:

a) zgłaszania wniosków dowodowych

b) zadawanie pytań osobom przesłuchiwanym przez sąd – oskarżonemu, świadkom, biegłym

c) zapoznawania się z aktami postępowania

d) wygłoszenia mowy końcowej

e) zaskarżania wyroków, z którymi nie zgadza się pokrzywdzony.

W razie pytań lub wątpliwości związanych z powyższą tematyką, a także w sytuacji gdy potrzebujecie Państwo pomocy prawnej zapraszam do kontaktu. Specjalizuję się w prowadzeniu spraw karnych (obrona osób oskarżonych, reprezentacja osób pokrzywdzonych), spraw rodzinnych (rozwody, alimenty, kontakty z dziećmi, władza rodzicielska) oraz spraw gospodarczych (kredyty frankowe, sprawy o zapłatę). 

Zapraszam także do zapoznania się z innymi artykułami, związanymi z tematyką karną, rodzinną, gospodarczą (sprawy frankowe) umieszczonymi na mojej stronie internetowej.

Adwokat Tomasz Jaroszewicz

Kancelaria Adwokacka w Białymstoku

ul. Żurawia 35, 15-540 Białystok

tel. 883 933 850