Stosownie do art. 197 § 1 k.k. „Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do (...) 

Przestępstwo zgwałcenia zostało uregulowane w art. 197 § 1-5 kodeksu karnego (zwany dalej jako k.k.).

Czym jest gwałt w rozumieniu przepisów prawa karnego?

Stosownie do art. 197 § 1 k.k. „Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15”.

W myśl art. 197 § 2 k.k. „Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1, doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”.

Przywołane wyżej przepisy art. 197 § 1 i 2 k.k. definiują podstawowe typy przestępstwa zgwałcenia. Typy kwalifikowane omawianego przestępstwa zostały opisane w art. 197 § 2 – 5 k.k.

Zgodnie z art. 197 § 3 k.k. „Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia:

1) wspólnie z inną osobą,2) wobec małoletniego poniżej lat 15,

3)  wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry,podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3”.

Warunkiem przypisania odpowiedzialności za przestępstwo zgwałcenia jest brak zgody ofiary na obcowanie płciowe lub inną czynność seksualną. Udzielenie takiej zgody wyklucza możliwość skazania za czyn z w art. 197 k.k. W rozumieniu przepisów prawa karnego gwałtem jest zarówno doprowadzenie innej osoby do obcowania płciowego jak również doprowadzenie ofiary do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności. O ile pojęcie „obcowania płciowego” nie nastarcza problemów z jego interpretacją, o tyle  interpretacja „innej czynności seksualnej” może stanowić pewien problem i rodzić wątpliwości, czy w danym przypadku mamy do czynienia z inną czynnością seksualną czy tylko np. z naruszeniem nietykalności cielesnej drugiej osoby. W pojęciu „innej czynności seksualnej” mieszczą się zachowania, nie będące obcowaniem płciowym, dotyczące szeroko rozumianego życia płciowego człowieka, które polegają na kontakcie fizycznym sprawcy i pokrzywdzonego (np. dotykanie narządów płciowych ofiary, piersi, pewnego rodzaju pocałunki).

Zgodnie z treścią powołanych wyżej przepisów z art. 197 § 1 i 2 k.k. sprawca musi działać używając przemocy, groźby lub podstępu.

Przemocą jest każde działanie zmierzające do przełamania fizycznego oporu. Nie musi to być zachowanie, które stwarza niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pokrzywdzonego. Intensywność przemocy nie ma więc znaczenia dla ustalenia, że doszło do przestępstwa zgwałcenia, chociaż z całą pewnością ma wpływ na wymiar kary.

Groźba bezprawna w rozumieniu powołanych wyżej przepisów to zarówno groźba karalna (np. groźba wyrządzenia krzywdy, zabójstwa, pobicia, uszkodzenia ciała) jak i groźba spowodowania postępowania karnego, a także groźba rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego osoby najbliższej (szantaż). Forma wyrażenia groźby może być różna. Może przybrać postać słowną, pisemną lub zostać wyrażona za pomocą gestów, np. okazanie noża osobie pokrzywdzonej.

Podstępem będzie zachowanie sprawcy mające na celu oszukanie pokrzywdzonego, wprowadzenie w błąd lub wyzyskanie błędu. Za podstęp zostanie uznane podanie ofierze tzw. tabletki gwałtu, podanie narkotyku czy środków nasennych w taki sposób, aby osoba pokrzywdzona się nie zorientowała (np. w napoju).  

Tryb postępowania w przypadku podejrzenia zaistnienia przestępstwa zgwałcenia.

Sposób postępowania organów ścigania w przypadku podejrzenia wystąpienia przestępstwa zgwałcenia regulują przepisy kodeksu postępowania karnego. W praktyce, zazwyczaj osoba pokrzywdzona zgłaszając gwałt udaje się do najbliższej jednostki policji i składa ustne zawiadomienie. Stosunkowo rzadko zawiadomienie o tego rodzaju przestępstwie przybiera formę pisemną. Zawiadomienie powinno ograniczyć się do wskazania najważniejszych faktów i dowodów. Właściwe przesłuchanie w sprawie o gwałt przeprowadza sąd z udziałem biegłego psychologa. Czynność ta powinna się odbyć niezwłocznie, nie później niż w przeciągu 14 dni od momentu wpłynięcia do sądu wniosku o przesłuchanie. Wniosek o przesłuchanie przygotowuje prokurator, któremu zostaje przydzielona sprawa. Osoba pokrzywdzona ma prawo korzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, którym powinien być adwokat specjalizujący się w prowadzeniu spraw karnych. Jeżeli do zgwałcenia doszło bezpośrednio przed złożeniem zawiadomienia, niezwłocznie po przyjęciu takiego zawiadomienia funkcjonariusze powinni udać się z ofiarą do placówki medycznej w celu przeprowadzenia oględzin ciała i badania ginekologicznego. Jeżeli osoba pokrzywdzona przypuszcza, że podano jej tzw. pigułkę gwałtu należy zabezpieczyć krew i mocz do dalszych badań toksykologicznych. Po wykonaniu pierwszych czynności sprawa przekazywana jest przez funkcjonariuszy policji do właściwej jednostki prokuratury i zostaje przydzielona do prokuratora, który kieruje wniosek do sądu o przesłuchanie ofiary oraz wykonuje pozostałe czynności dowodowe, niezbędne w danym przypadku, tj. przesłuchuje świadków, zabezpiecza dowody czy powołuje biegłych.

Jaka kara grozi za gwałt?

Przestępstwo zgwałcenia zagrożone jest wyłącznie karą pozbawienia wolności. Ustawodawca nie przewidział za tego rodzaju przestępstwo kary grzywny ani kary ograniczenia wolności. Typ podstawowy zgwałcenia zagrożony jest karą pozbawienia wolności od lat 2 do 15 (art. 197  §  1 k.k.). Jeżeli sprawca doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 (art. 197 §  2 k.k.).

Typ kwalifikowany przestępstwa zgwałcenia zagrożony jest karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. Przewidziana w przepisach wysokość ustawowego zagrożenia za przestępstwo zgwałcenia oznacza, że sąd nie ma możliwości zastosowania warunkowego zawieszenia wykonania orzeczonej kary, chyba, że dotyczy to przestępstwa z art. 197 §  2 k.k. lub też sąd zastosuje względem sprawcy nadzwyczajne złagodzenie kary, co w przypadku tego rodzaju przestępstwa ma miejsce niezwykle rzadko. 

Zadośćuczynienie za gwałt.

Czy ofiara przestępstwa zgwałcenia może domagać się pieniędzy od sprawcy?

Odpowiedź na powyższe pytanie jest pozytywna. W przypadku przestępstwa zgwałcenia ofiara ma prawo domagać się od sprawcy zarówno zadośćuczynienia jak i odszkodowania. Wysokość zadośćuczynienia czy też odszkodowania zależy od okoliczności związanych ze sprawą. W przypadku odszkodowania, osoba pokrzywdzona musi wykazać wysokość poniesionej szkody. Można to zrobić np. przedstawiając rachunki za leki, leczenie, porady specjalistów itp. Zadośćuczynienie przyznawane jest natomiast za krzywdę/cierpienie, której doznała osoba pokrzywdzona. Kwoty zasądzane tytułem zadośćuczynienia od sprawców przestępstwa zgwałcenia są stosunkowo wysokie. Jako przykład można podać wyrok z dnia 18 kwietnia 2013 r. wydany w sprawie o sygn. akt I ACa 156/13 w którym Sąd Apelacyjny w Katowicach zasądził od 2 sprawców zgwałcenia na rzecz poszkodowanej kwotę 150.000 zł tytułem zadośćuczynienia. Sąd stwierdził, że „rozmiar cierpień psychicznych ofiary gwałtu, jej krzywda jakiej doznała, powinna być zrekompensowana kwotą uwzględniającą charakter czynu sprawców i skutki zdrowotne, ale jednocześnie nie może prowadzić do wzbogacenia się poszkodowanej, biorąc pod uwagę przeciętną stopę życiowa społeczeństwa i obiektywne możliwości funkcjonowania w nim poszkodowanej. Próby porównywania okoliczności sprawy z innymi sprawami w kontekście wysokości zadośćuczynienia są o tyle chybione, że każda sprawa ma indywidualny charakter i również rozmiar krzywdy determinujący wysokość zadośćuczynienia jest nie do końca porównywalny”.

W razie pytań lub wątpliwości związanych z powyższą tematyką, a także w sytuacji gdy potrzebujecie Państwo pomocy prawnej zapraszam do kontaktu. Specjalizuję się w prowadzeniu spraw karnych (obrona osób oskarżonych, reprezentacja osób pokrzywdzonych), spraw rodzinnych (rozwody, alimenty, kontakty z dziećmi, władza rodzicielska) oraz spraw gospodarczych (kredyty frankowe, sprawy o zapłatę). 

Zapraszam także do zapoznania się z innymi artykułami, związanymi z tematyką karną, rodzinną, gospodarczą (sprawy frankowe) umieszczonymi na mojej stronie internetowej.

Adwokat Tomasz Jaroszewicz

Kancelaria Adwokacka w Białymstoku

ul. Żurawia 35, 15-540 Białystok

tel. 883 933 850